تشخیص انواع میلگرد

تشخیص انواع میلگرد

میلگرد (یا آرماتور) یکی از مهم‌ترین مصالح در صنعت ساخت‌وساز است که برای افزایش مقاومت کششی بتن استفاده می‌شود. انتخاب صحیح نوع میلگرد تأثیر مستقیمی بر دوام، مقاومت و ایمنی سازه دارد. در بازار ایران میلگردها در انواع مختلف عرضه می‌شوند و دانستن روش‌های تشخیص نوع آن برای مهندسان، پیمانکاران و حتی خریداران بسیار اهمیت دارد.

۱. طبقه‌بندی میلگرد بر اساس استاندارد و شکل آج
میلگردها به‌صورت کلی به دو گروه ساده (Plain) و آجدار (Deformed) تقسیم می‌شوند.

میلگرد ساده (A1): سطحی صاف، بدون آج و معمولاً از فولاد با درصد کربن پایین ساخته می‌شود. قابلیت خم‌کاری و جوشکاری بالایی دارد و بیشتر در ساخت خاموت، عملیات صنعتی یا پروژه‌های سبک استفاده می‌شود.
میلگرد آجدار (A2، A3، A4): دارای دندانه‌هایی روی سطح به‌منظور ایجاد چسبندگی بیشتر با بتن است. تفاوت اصلی میان این انواع در شکل آج، میزان سختی و مقاومت کششی آنهاست.
شکل ظاهری آج‌ها می‌تواند راهی ساده برای تشخیص نوع میلگرد باشد:

در میلگرد A2 آج‌ها به‌صورت یکنواخت و نیمه‌مارپیچ‌اند.
در میلگرد A3 آج‌ها جناغی‌شکل و نسبتاً تیزتر هستند.
میلگرد A4 آج‌های مرکب دارد که به‌صورت دوبل یا هفتی‌شکل طراحی شده‌اند تا بیشترین درگیری را با بتن ایجاد کنند.
۲. استانداردهای تولید میلگرد
در ایران، تولید میلگرد بر اساس استاندارد ملی ISIRI 3132 انجام می‌شود که معیارهای آن با استانداردهای روسی GOST 5781 و آمریکایی ASTM A615 هم‌راستا هستند. طبق این استانداردها، میلگردها بر اساس حد تسلیم، استحکام نهایی و درصد ازدیاد طول به چند رده تقسیم می‌شوند.

برای مثال:

میلگرد A1 دارای حداقل حد تسلیم ۲۳۰ مگاپاسکال است.
میلگرد A2 حدود ۳۴۰ مگاپاسکال.
میلگرد A3 حدود ۴۰۰ مگاپاسکال.
میلگرد A4 بیش از ۵۰۰ مگاپاسکال مقاومت دارد.
بنابراین وقتی روی شاخه میلگرد علامت حک‌شده مثل “A3” مشاهده می‌شود، منظور همان رده‌ی مقاومتی تعریف‌شده براساس استاندارد است.

۳. تشخیص میلگرد از روی علامت کارخانه
تمام کارخانه‌های معتبر فولاد در ایران، مشخصه‌ی مخصوص خود را روی میلگرد حک می‌کنند. این علامت شامل نام یا مخفف برند کارخانه و گاهی شماره استاندارد است.

برای مثال:

میلگردهای ذوب‌آهن اصفهان با علامت ESCo یا ZOB مشخص می‌شوند.
میلگردهای نیشابور با عبارت KAV یا NIS.
میلگردهای ظفر بناب با ZBN.
وجود این حروف روی بدنه میلگرد بیانگر اصالت و محل تولید آن است و در تشخیص نوع و کیفیت محصول نقش مهمی دارد.

۴. تشخیص از طریق تست‌های مکانیکی و شیمیایی
در پروژه‌های بزرگ معمولاً برای اطمینان از کیفیت، آزمایش‌هایی روی نمونه میلگرد انجام می‌شود.

تست کشش: برای اندازه‌گیری حد تسلیم و استحکام نهایی فولاد، نمونه را تحت نیروی کششی قرار می‌دهند تا منحنی تنش–کرنش آن به دست آید.
تست خمش و برگشت: خم‌شدن میلگرد و برگشت آن به‌صورت کامل نشان‌دهنده چقرمگی مطلوب و عدم شکست‌پذیری در برابر فشار است.
آزمون ترکیب شیمیایی: با استفاده از دستگاه اسپکترومتر، درصد عناصر تشکیل‌دهنده مانند کربن، منگنز، سیلیسیم و فسفر بررسی می‌شود. وجود بیش از حد کربن باعث تردی میلگرد می‌شود در حالی که درصد پایین آن موجب نرمی بیش از اندازه و کاهش مقاومت کششی خواهد شد.
۵. شناخت میلگرد از نظر دسته‌بندی آلیاژی
میلگردها ممکن است علاوه‌بر استاندارد کششی، از نظر ترکیب شیمیایی نیز متفاوت باشند. برخی انواع متداول عبارت‌اند از:

فولاد کم‌کربن (Mild Steel): با قابلیت جوشکاری بالا، مناسب برای محیط‌های معمولی.
فولاد پرکربن (High Carbon Steel): مقاوم‌تر اما شکننده‌تر.
میلگرد ضدزنگ (Stainless Steel Rebar): حاوی کروم بالا، مقاوم به خوردگی برای پروژه‌های ساحلی یا صنعتی.
میلگرد اپوکسی‌پوشش‌دار: دارای لایه‌ی سبزرنگ برای جلوگیری از زنگ‌زدگی در مناطق مرطوب.
۶. بررسی ظاهری و رنگ سطح
میلگرد تازه تولیدشده معمولاً سطحی براق و یکنواخت دارد، در حالی که میلگرد نگهداری‌شده در فضای باز ممکن است دارای لکه‌های زنگ‌زدگی سطحی باشد. رنگ سطح در بعضی کارخانه‌ها نشان‌دهنده نوع میلگرد است. برای نمونه در برخی تولیدات، انتهای میلگردها رنگ‌آمیزی می‌شود (مثلاً قرمز برای A3 یا سبز برای A4).

۷. نکات کاربردی تشخیص در محل خرید
برای خریداران، نکاتی ساده ولی کاربردی می‌تواند راهگشا باشد:

بررسی وجود علامت کارخانه روی بدنه میلگرد.
توجه به یکنواختی آج‌ها و نبود شکستگی یا تورفتگی در بدنه.
درخواست برگه‌ی آنالیز شیمیایی و گواهینامه استاندارد از فروشنده.
اطمینان از وزن میلگرد (مطابقت وزن شاخه با جدول اشتال در هر قطر).
۸. روش تشخیص میلگرد تقلبی
در بازار ممکن است میلگردهای بی‌کیفیت یا غیر استاندارد با عنوان برندهای معروف فروخته شوند. برخی نشانه‌های میلگرد تقلبی عبارت‌اند از:

نداشتن هرگونه علامت یا حروف بر روی بدنه.
تفاوت غیرعادی رنگ یا قطر نسبت به سایز اسمی.
وزن کمتر از حد مجاز در جدول فنی.
عدم یکنواختی در آج‌ها یا پدیده براده‌زدگی در سطح.
در صورت مشاهده چنین مواردی، بهتر است نمونه برای بررسی به آزمایشگاه یا ناظر پروژه سپرده شود.

جمع‌بندی
تشخیص نوع میلگرد مهارتی است که با نگاه به شکل آج، علامت کارخانه، رنگ، یا حتی انجام آزمون‌های ساده می‌توان به‌دست آورد. میلگردها بسته به نوع فولاد، میزان کربن، و فرآیند تولید دارای تفاوت‌های عملکردی و قیمتی هستند. آگاهی از این تفاوت‌ها نه‌تنها موجب انتخاب درست و اقتصادی می‌شود، بلکه تضمین‌کننده‌ی ایمنی و دوام سازه در بلندمدت است.